Passato remoto – czas przeszły historyczny

Gdy chodziłam jeszcze do liceum i po raz pierwszy na lekcji włoskiego pojawił się czas passato remoto, nasz nauczyciel powiedział (cytuję z pamięci): „Forma 'byłem’ w czasie passato remoto to 'io fui’. I taki właśnie jest ten czas. Fuj”. I, niestety, miał wiele racji. Ogólnie rzecz biorąc, wśród osób uczących się języka włoskiego panuje jakaś ogólna niechęć do tego czasu. Powód? Bardzo liczne nieregularne formy. 

Czas passato remoto jest czasem przeszłym historycznym i opisuje wszystko to, co odległe, dawne i niemające związku z teraźniejszością. Jest czasem dokonanym, więc występuje „w parze” z passato prossimo, przy czym ten drugi oznacza, w przeciwieństwie do passato remoto, że czynność ma jeszcze jakiś wpływ na to, co się dzieje teraz.

Stosowany w codziennej komunikacji jest przede wszystkim w centrum i na południu Włoch. W reszcie kraju często zastępowany jest passato prossimo. Czy w takim razie warto jest się go uczyć? Oczywiście! Szczególnie jeśli chcecie czytać po włosku – bez passato remoto nie istniałaby włoska literatura.

Passato remoto – budowa

Passato remoto cieszy się niechlubną sławą najtrudniejszego włoskiego czasu. Nie pod względem zastosowania, lecz z powodu ilości  nieregularnych form. Jest ich naprawdę całkiem sporo… ale jest sposób na to, by się ich nauczyć 😉

Zacznijmy jednak od czasowników regularnych.

 

Passato remoto – czasowniki regularne

Czasowniki regularne odmieniamy odcinając od czasownika -ARE/-ERE/-IRE i dodając końcówkę osobową.

Końcówki osobowe dla trzech koniugacji są następujące:

Zwróć uwagę:

• w drugiej koniugacji mamy dwie możliwości odmiany
• końcówki poszczególnych koniugacji są do siebie podobne, różnią się w większości przypadków jedną literą, analogicznie do końcówki bezokolicznika:
  • io: –ai/-ei/-ii
  • tu: –asti/-esti/-isti
  • noi: –ammo/-emmo/-immo
  • voi: –aste/-este/-iste
  • loro: –arono/-erono/-irono
• formy tu i voi różnią się jedną literą: -asti ⇒ -aste / -esti ⇒ -este / -isti ⇒ -iste
• w trzeciej osobie liczby pojedynczej (lui/lei) akcent pada na ostatnią samogłoskę

 

Przykładowe czasowniki regularne odmienione w czasie passato remoto:

 

Passato remoto – czasowniki nieregularne

Już na wstępie wspomniałam, że w czasie passato remoto jest bardzo dużo czasowników nieregularnych. Dwa najważniejsze to oczywiście ESSERE i AVERE.

Inne ważne czasowniki nieregularne to FARE (robić), DIRE (mówić), BERE (pić), DARE (dawać) i STARE (być, znajdować się):

Pozostałe czasowniki nieregularne należą w większości przypadków do drugiej koniugacji. Jest ich sporo, ale tak naprawdę wystarczy zapamiętać pierwszą osobę, żeby móc odmienić cały czasownik.

Nieregularność koncentruje się na 3 osobach: io, lui/lei i loro. W pozostałych osobach czasowniki te odmieniają się regularnie. Jest jeszcze jedno ułatwienie: formy tworzone dla osób io, lui/lei i loro są ze sobą wzajemnie powiązane.

Weźmy pod uwagę jeden z czasowników nieregularnych – SCRIVERE (pisać). Oto sposób, w jaki znając pierwszą osobę tego czasownika (SCRISSI), możemy odmienić całość:

W ten sposób odmienimy pozostałe czasowniki nieregularne.

Kilka dodatkowych przykładów:

Oto lista najważniejszych czasowników nieregularnych w passato remoto, względem których zastosujemy ten wzór odmiany:

 

Passato remoto – zastosowanie

Passato remoto wyraża czynności, które miały miejsce w przeszłości i które nie mają już żadnego związku z teraźniejszością.

Passato remoto stosujemy:

– (1) do mówienia o faktach historycznych

– (2) w biografiach

– (3) jako podstawowy czas przeszły dokonany w literaturze

– (4) do mówienia o wszelkich czynnościach z przeszłości, z którymi nie czujemy się związani emocjonalnie

• (1) La seconda guerra mondiale ebbe inizio il 1º settembre 1939 e terminò l’8 maggio 1945.
• (1) Cristoforo Colombo scoprì l’America nel 1492.
• (2) Leonardo da Vinci nacque il 15 aprile 1452.
• (2) Alessandro Manzoni fu uno scrittore, poeta e drammaturgo italiano.
• (3) Il cavallo di Medardo si fermò a gambe larghe. – Che fai? – disse il visconte. Curzio sopraggiunse indicando in basso: – Guardi un po’ lì -. Aveva tutte le coratelle di già in terra. Il povero animale guardò in su, al padrone, poi abbassò il capo come volesse brucare gli intestini, ma era solo un sfoggio d’eroismo: svenne e poi morì. Medardo di Terralba era appiedato. („Il visconte dimezzato”, Italo Calvino)

 

Passato remoto vs. passato prossimo

Zarówno passato remoto, jak i passato prossimo to czasy dokonane. Różnicę między nimi ujawniają już ich nazwy: passato prossimo to dosłownie czas przeszły „bliski”, a passato remoto to czas przeszły „daleki, odległy”.

Czas passato prossimo jest stosowany do mówienia o czynnościach „bliskich”, czyli takich, które mają jeszcze jakieś wpływ na teraźniejszość.

Czas passato remoto jest stosowany do mówienia o czynnościach „odległych”, czyli takich, które nie mają już żadnego związku z tym, co jest teraz.

• Passato remoto: Roberto nacque a Roma. – Roberto urodził się w Rzymie (i już nie żyje).
• Passato prossimo: Roberto è nato a Roma. – Roberto urodził się w Rzymie (i jeszcze żyje).

 

Niezwykle trafny wydaje się być komentarz włoskiej instytucji dbającej o czystość języka – Accademia della Crusca (wolne tłumaczenie):

Gramatyki w wyraźny sposób rozdzielają zastosowanie tych dwóch czasów. Rzeczywistość jest jednak trochę bardziej skomplikowana… W praktyce dużo zależy od… lokalizacji.

 

Północ vs południe

Jeśli ktoś miał okazję zwiedzić zarówno północ, jak i południe Włoch, z pewnością zauważył ciekawą zależność: północ woli passato prossimo, a południe passato remoto.

O ile w literaturze nie ma wątpliwości – wszyscy stosują passato remoto, to w codziennej komunikacji możemy być nieco skonfundowani… Na przykład słysząc na południu zdania typu „Ieri incontrai Maria” 😉

Istotnie, Włosi mają w tym przypadku w głębokim poważaniu to, co mówią gramatyki. Na południu stosując passato remoto, mówiąc o tym co zdarzyło się „wczoraj”, a na północy nadużywając passato prossimo.

Co z tym zrobić? Nic, zaakceptować. To tylko kolejna cecha, która sprawia, że Włochy są krajem różnorodnym, ciekawym i niezwykle barwnym 🙂

 

---

 

Passato prossimo – czas przeszły dokonany

Trapassato prossimo – czas zaprzeszły

Imperfetto – czas przeszły niedokonany

Trapassato remoto – czas zaprzeszły historyczny