Passato prossimo – czas przeszły dokonany

Passato prossimo jest jednym z najczęściej używanych w języku włoskim czasów. Służy do wyrażania dokonanych czynności przeszłych i wraz z imperfetto pozwala nam opisać niemal każdą sytuację z przeszłości. Jest czasem złożonym, więc składa się zawsze z dwóch elementów – czasownika ESSERE lub AVERE odmienionego w czasie teraźniejszym oraz tak zwanej formy participio passato.

• Hai visto i miei occhiali? – Widziałeś moje okulary?
• Ieri ho incontrato Giuseppe. – Wczoraj spotkałem Giuseppe.
• Sono nata nel 1993. – Urodziłam się w 1993.
• Hai già fatto le valigie? – Spakowałeś się już?
• Dove sei stato? – Gdzie byłeś?

 

To tylko kilka przykładowych zdań, w których zastosowany został czas przeszły passato prossimo.

Jeśli chcesz wiedzieć jak utworzyć inne formy tego czasu oraz poznać jego zastosowanie, zapraszam do zapoznania się z dzisiejszym wpisem 🙂

Passato prossimo – zastosowanie

Passato prossimo jest czasem dokonanym, a zatem będziemy w nim wyrażać czynności, które traktowane są jako zakończone.

• Ho visto un film. – Obejrzałem film (a nie “oglądałem film”).
• Ho finito di lavorare alle 5. – Skończyłem pracować o 5 (a nie “kończyłem pracować”).

 

Mówiąc nieco bardziej precyzyjnie, jest stosowany w przypadku czynności przeszłej dokonanej

– (1) która wydarzyła się „przed chwilą”

– (2) której skutki są odczuwane w teraźniejszości

– (3) która miała miejsce we wciąż trwającym okresie czasu

• (1) Sono appena tornata a casa. – Właśnie wróciłam do domu.
• (1) Guarda che ho trovato! – Spójrz co znalazłem!
• (2) Sono nato nel 1990. – Urodziłem się w 1990 roku (i do dzisiaj żyję).
• (2) Hai mangiato tutti i cioccolatini?! – Zjadłeś wszystkie czekoladki?! (i dlatego już żadnych nie ma?!)
• (2) Ho conosciuto Chiara due anni fa.  – Poznałem Klarę dwa lata temu (i do dzisiaj ją znam).
• (3) Questa settimana ho bevuto solo due caffè. – W tym tygodniu wypiłem tylko dwie kawy (tydzień dalej trwa).
• (3) Sei andato in vacanza quest’anno? – Pojechałeś w tym roku na wakacje? (rok dalej trwa)

 

 

Wyróżnienie powyższych zasad jest konieczne, aby można było rozróżnić dwa dokonane czasy przeszłe – passato prossimo i passato remoto. O ile ten pierwszy stosowany jest dla czynności, których skutki wciąż są odczuwalne, są dla nas „emocjonalnie bliskie”, ten drugi oznacza brak jakiekolwiek powiązań z teraźniejszością, a jedynie pozwala przytaczać suche fakty.

To, co odróżnia go od imperfetto, natomiast, to aspekt czasownika – passato prossimo jest czasem dokonanym („zrobiłem”, „przeczytałem”, „wypiłem:”) , a imperfetto niedokonanym („robiłem”, „czytałem”, „piłem”).

.

.

.

OK, a teraz kilka słów niewygodnej prawdy.

Czy Włosi stosują się do tych reguł? Ci, którzy dbają o czystość języka – zapewne tak.

A reszta?

W rzeczywistości niebagatelną rolę w zastosowaniu czasów przeszłych ma geografia. Chodzi oczywiście o język mówiony.

 

We Włoszech południowych stosuje się passato remoto nawet dla czynności bardzo bliskich (zamiast passato prossimo), więc w żaden sposób nie powinny nas dziwić zdania typu:

• Stamattina andai dal barbiere – Dziś rano poszedłem do fryzjera. [passato remoto]

 

We Włoszech północnych stosuje się passato prossimo nawet dla czynności odległych, niemających zbyt dużego związku z tym, co dzieje się teraz (zamiast passato remoto):

• Nel 1964 sono andato a un concerto dei Beatles. – W 1964 roku pojechałem na koncert Beatlesów. [passato prossimo]

 

Passato prossimo – budowa

Passato prossimo jest czasem złożonym, to znaczy składa się z dwóch elementów – czasownika posiłkowego AVERE lub ESSERE, odmienionego w czasie teraźniejszym, oraz tak zwanego participio passato:

AVERE/ESSERE + PARTICIPIO PASSATO

• Ho comprato due mele. – Kupiłem/am dwa jabłka.
• Ieri sono andato al cinema. – Wczoraj poszedłem do kina.
• A che ora sei tornata a casa? – O której godzinie wróciłaś do domu?

 

Tworzenie participio passato

Participio passato to, tłumacząc ten termin na język polski, imiesłów przeszły bierny. Każdy czasownik ma swoje participio passato, przy czym niektóre czasowniki tworzą go w sposób regularny, a inne nieregularny.

Tworzenie regularnych form nie powinno przysporzyć nikomu problemów:

 

Czasowniki zakończone na –are otrzymują końcówkę –ato.

• parlare → parlato; comprare → comprato; amare → amato

 

Czasowniki zakończone na –ere otrzymują końcówkę –uto.

• vendere → venduto; credere → creduto; ricevere → ricevuto

 

Czasowniki zakończone na –ire otrzymują końcówkę –ito.

• finire → finito; capire → capito; pulire → pulito

 

Przykłady:

• Ho mangiato una mela. – Zjadłem jabłko.
• Sono andato a casa. – Poszedłem do domu.
• Avete pulito la vostra casa? – Posprzątaliście wasz dom?

 

Niestety, dość sporo jest czasowników, które tworzą formę participio passato w sposób nieregularny. To między innymi fare, dire, venire, essere, aprire oraz inne ważne i przydatne czynności. Oto podstawowa lista takich czasowników, podzielonych według końcówki:

Tutaj możesz pobrać listę: Participio passato – forme irregolari

 

Odmiana z czasownikiem posiłkowym AVERE

Aby utworzyć formę czasownika w passato prossimo, odmieniamy czasownik posiłkowy ESSERE lub AVERE i dodajemy do niego participio passato. Przykładowe czasowniki odmieniane z AVERE prezentują się następująco:

 

Odmiana z czasownikiem posiłkowym ESSERE

Odmiana z ESSERE może wydać się nieco trudniejsza, gdyż wymaga od nas wykonania jednej dodatkowej czynności. Chodzi o dostosowanie końcówki participio passato do podmiotu pod względem liczby i rodzaju.

Zastosujemy tutaj typowe końcówki:

• -o: dla rodzaju męskiego, liczby pojedynczej
• -i: dla rodzaju męskiego, liczby mnogiej
• -a: dla rodzaju żeńskiego, liczby pojedynczej
• -e: dla rodzaju żeńskiego, liczby mnogiej

 

 

Mężczyzna powie:

• Sono andato. – Poszedłem.
• Sono nato. – Urodziłem się.
• Sono partito. – Wyjechałem.

 

Kobieta powie:

• Sono andata. – Poszłam.
• Sono nata. – Urodziłam się.
• Sono partita. – Wyjechałam.

 

Mężczyźni powiedzą:

• Siamo andati. – Poszliśmy.
• Siamo nati. – Urodziliśmy się.
• Siamo partiti. – Wyjechaliśmy.

 

Kobiety powiedzą:

• Siamo andate. – Poszłyśmy.
• Siamo nate. – Urodziłyśmy się.
• Siamo partite. – Wyjechałyśmy.

 

W przypadku każdego czasownika łączącego się z posiłkowym ESSERE musimy takie uzgodnienie wykonać.

No a skąd wiedzieć czy czasownik łączy się z AVERE czy ESSERE?

Kiedy stosujemy AVERE, a kiedy ESSERE?

Wybór jednego lub drugiego czasownika posiłkowego nie jest przypadkowy. Każdy czasownik ma z góry przypisany czasownik posiłkowy, więc nie ma tutaj miejsca na jakąkolwiek dowolność. Ogólne zasady przypisywania czasowników AVERE i ESSERE są następujące.

 

ESSERE stosujemy:

• z czasownikami ruchu (ruch z punktu A do punktu B): andare, venire, partire, entrare, uscire, arrivare, tornare, giungere…
• z czasownikami statycznymi: essere, stare, restare, rimanere, esistere…
• z czasownikami oznaczającymi zmianę stanu: nascere, morire, crescere, diventare, invecchiare, ingrassare, dimagrire…
• ze wszystkimi czasownikami zwrotnymi: svegliarsi, lavarsi, divertirsi, pettinarsi, sposarsi…
• z niektórymi czasownikami nieprzechodnimi (o nich nieco niżej): essere, succedere, piacere, costare, sembrare, riuscire, durare…

 

AVERE stosujemy:

• z czasownikami przechodnimi, to znaczy takimi, które łączą się z dopełnieniem bliższym. Innymi słowy, to czasowniki, po których możemy zapytać che cosa? chi?: mangiare, leggere, conoscere, bere, portare, pulire…
• z niektórymi czasownikami ruchu, które nie oznaczają przemieszczania się z punktu A do punktu B, a jedynie wskazują na rodzaj ruchu: viaggiare, camminare, ballare, passeggiare…
• z niektórymi czasownikami nieprzechodnimi: dormire, ridere, piangere, lavorare…

 

 

Czasowniki z dwiema możliwościami – AVERE i ESSERE

Niektóre czasowniki mogą wystąpić zarówno z czasownikiem AVERE jak i ESSERE. Wiele zależy wówczas od kontekstu.

Kilka najczęściej stosowanych czasowników tego typu to:

* podobna sytuacja ma miejsce w przypadku czasowników aumentare (podnieść, wzrosnąć), diminuire (zmniejszyć), migliorare (poprawić), peggiorare (pogorszyć) i wielu innych. Jeśli przetłumaczymy je jako „coś się zrobiło” to musimy zastosować ESSERE, jeśli „ktoś zrobił coś” to AVERE.

Czasowniki zwrotne w passato prossimo

Czasowniki zwrotne w passato prossimo odmieniają się zawsze z posiłkowym ESSERE. Musimy zatem pamiętać o uzgodnieniu końcówki participio.

Czasowniki modalne w passato prossimo

Czasowniki modalne volere (chcieć), dovere (musieć) i potere (móc) mogą odmieniać się zarówno z czasownikiem posiłkowym ESSERE jak i AVERE. Wszystko zależy od czasownika, który stoi za czasownikiem modalnym:

• Sono dovuta andare. – Musiałam pójść. (czasownik ESSERE, gdyż „andare” łączy się ESSERE)
• Ho voluto comprarlo. – Chciałem to kupić. (czasownik AVERE, gdyż „comprare” łączy się z AVERE)

 

---

 

Jeśli macie jakieś pytania odnośnie czasu passato prossimo – piszcie! 🙂