blog
Jak nazwać podstawowe kolory po włosku? Dlaczego „marrone” budzi kontrowersje? Jak utworzyć bardziej niestandardowe barwy, takie jak jasnoróżowy, czerwonawy, miodowy czy cytrynowy? Dlaczego Włosi czytają żółte książki i kim są dla nich niebiescy? W końcu, jakie wyrażenia związane z użyciem kolorów warto zapamiętać, aby mówić jak rodowity Włoch? Zapraszam do lektury 🙂
Nazwy poszczególnych kolorów znajdziesz na grafice poniżej:
Podstawową listę można poszerzyć o takie kolory jak beige (beżowy, czytamy „beż”) i celeste (błękitny, kolor nieba).
Jeśli chcielibyśmy z nazwy koloru stworzyć rzeczownik, wystarczy że dodamy do niego rodzajnik. W ten sposób utworzymy rzeczowniki typu il nero (czerń), il bianco (biel), il rosso (czerwień).
Kolory to przymiotniki, więc będą się odmieniały tak jak pozostałe słowa tej grupy. Trzeba jednak pamiętać o kilku szczegółach.
(przeczytaj więcej we wpisie poświęconym przymiotnikom)
Kolory zakończone na „-o” odmieniają się tak, jak pozostałe przymiotniki zakończone na -o. Mają zatem cztery warianty: nero/nera/neri/nere – czarny/czarna/czarni/czarne. Końcówka będzie dobierana do liczby i rodzaju rzeczownika.
Questo vestito è nero/rosso. – Ta sukienka jest czarna/czerwona.
Questi vestiti sono neri/rossi. – Te sukienki są czarne/czerwone.
Questa cravatta è nera/rossa. – Ten krawat jest czarny/czerwony.
Queste cravatte sono nere/rosse. – Te krawaty są czarne/czerwone.
Kolory zakończone na „-e” odmieniają jedynie przez liczbę. Dla liczby pojedynczej, niezależnie od tego czy jest to rodzaj męski czy żeński, stosujemy formę zakończoną na -e, dla liczby mnogiej końcówkę -i.
Questo vestito è verde/celeste. – Ta sukienka jest zielona/błękitna.
Questi vestiti sono verdi/celesti. – Te sukienki są zielone/błękitne.
Questa cravatta è verde/celeste. – Ten krawat jest zielony/błękitny.
Queste cravatte sono verdi/celesti. – Te krawaty są zielone/błękitne.
* Odmiana kolorów arancione i marrone budzi pewne kontrowersje, o których przeczytacie w dalszej części.
Niektóre kolory są nieodmienne to znaczy mają zawsze taką samą formę niezależnie od liczby i rodzaju rzeczownika, któremu towarzyszą. Są to między innymi blu (ciemnoniebieski), rosa (różowy) i viola (fioletowy).
Questo vestito è blu/rosa/viola. – Ta sukienka jest niebieska/różowa/fioletowa.
Questi vestiti sono blu/rosa/viola. – Te sukienki są niebieskie/różowe/fioletowe.
Questa cravatta è blu/rosa/viola. – Ten krawat jest niebieski/różowy/fioletowy.
Queste cravatte sono blu/rosa/viola. – Te krawaty są niebieskie/różowe/fioletowe.
Brak odmiany w przypadku nazw niektórych barw spowodowany jest ich pochodzeniem.
Ale zacznijmy od początku: w języku włoskim istnieją dwa typu kolorów. Pierwszy to nazwy „pochodne”, czyli takie, które pochodząc od jakiejś substancji, z czasem zaczęły także oznaczać barwę, którą ta substancja posiada (np. viola pochodzi od il viola, czyli fiołka, arancione od l’arancia, czyli pomarańczy). Inne kolory tego typu to między innymi rosa, lilla czy cenere.
Drugi typ to kolory „oryginalne”, czyli takie które nie są związane z żadnym konkretnym obiektem z rzeczywistości. To takie kolory jak rosso, verde, giallo i inne podstawowe.
Ogólna zasada jest taka: oryginalne ulegają odmianie, a pochodne są nieodmienne. Stąd wiadomo, że kolory rosso, nero czy verde będą się odmieniały, a te pochodzące między innymi od nazw roślin, takie jak rosa czy viola odmieniać się nie będą.
Jednakże, jak zwykle, również i ta reguła niesie ze sobą pewne wyjątki. Wyjątkiem jest blu, który będąc kolorem oryginalnym, mimo wszystko jest nieodmienny (dlatego, że jest wyrazem jednosylabowym).
Pewne kontrowersje budzi odmiana arancione (pomarańczowy) i marrone (brązowy). Podobnie jak viola, blu czy rosa również kolory marrone i arancione odnoszą się do konkretnych obiektów w rzeczywistości – to nazwy owoców.
W związku z tym niektórzy językoznawcy podtrzymują, że nie powinny być odmieniane. A jednak! W przypadku marrone i arancione odmieniona liczba mnoga (marroni i arancioni) jest akceptowalna i istnieje równolegle do nieodmienionej liczby mnogiej marrone i arancione.
O ile raczej nikt nie ma wątpliwości, że arancione pochodzi od pomarańczy, to pewną niepewność budzi marrone. Od czego miałby pochodzić ten kolor?
Otóż… Marrone to taki rodzaj kasztana.
Brak tej wiedzy jest jedną z możliwych przyczyn niewłaściwego (początkowo) traktowania tego koloru pochodnego. Wielu Włochów też tego nie wie i dlatego używa tego przymiotnika jako koloru oryginalnego, odmieniając go. Inną przyczyną może być to, że przypomina on swoją formą inne kolory, takie jak verde czy celeste, które, rzecz jasna, w liczbie mnogiej są odmieniane. W końcu, brązowy stał się kolorem podstawowym i być może dlatego w pewnym momencie zaczął się odmieniać.
A zatem, arancione i marrone możemy odmieniać dokładnie tak samo jak verde czy celeste. Taka jest opinia najważniejszej włoskiej instytucji dbającej o czystość języka włoskiego – Accademia della Crusca.
Oczywiście lista kolorów nie kończy się na ich podstawowych wariantach. Możemy je różnorako modyfikować.
Nie zawsze czerwony jest na tyle intensywny, by nazwać go czerwonym. Czasami może być jedynie czerwonawy.
Żółty nie do końca żółty to żółtawy, a mało intensywny zielony to zielonawy.
Włosi oczywiście też dostrzegają ten problem i dlatego zarezerwowali specjalną końcówkę, która przychodzi nam z pomocą właśnie w takich sytuacjach. Ta końcówka to -astro.
A zatem powiemy:
verdastro – zielonawy
rossastro – czerwonawy
nerastro – czarnawy
grigiastro – szarawy
giallastro – żółtawy
Najprościej zmodyfikować kolor dodając do niego chiaro (jasny) lub scuro (ciemny). W ten sposób tworzymy rosso chiaro (jasnoczerwony), verde scuro (ciemnozielony), giallo chiaro (jasnożółty) czy blu scuro (ciemnoniebieski, granatowy).
un paio di pantaloni rosso scuro – para ciemnoczerwonych spodni
una maglieltta giallo chiaro – jasnożółta koszulka
Jeśli chcemy powiedzieć coś więcej o kolorze, niż to, że jest to jego jasny lub ciemny odcień, możemy też w jakiś sposób go dookreślić.
Grigio cenere to będzie szary w kolorze popiołu, czyli popielaty.
Grigio topo to będzie szary w kolorze myszy, czyli mysi.
Giallo miele to żółty w kolorze miodu, czyli miodowy.
Giallo sabbia to żółty w kolorze piasku, czyli piaskowy.
Istnieje nawet odcień żółtego nawiązujący do koloru szkolnych autobus – giallo scuolabus!
Istnieje cała masa tego typu kolorów: blu notte, blu reale, verde menta, verde oliva, verde primavera, verde smeraldo, viola melanzana, rosso fragola, rosso mattone, rosso sangue i wiele wiele innych…
Chcąc użyć takiej barwy, nie będziemy jej odmieniać.
un paio di pantaloni verde menta – para spodni w kolorze miętowym
una magietta rosso mattone – ceglasta koszulka (koszulka w kolorze czerwonej cegły)
Jeśli chcemy nazwać barwę odnosząc się do czegoś, co istnieje w naturze, bez względu na to czy to będzie owoc, minerał czy jeszcze coś innego, wystarczy dodać do rzeczownika color x, gdzie x będzie wskazywał na to, do czego się odnosimy:
rzeczownik + color + (nazwa koloru)
un paio di pantaloni color salmone – para łososiowych spodni
Mniej popularne jest wersja bez słowa „color”, jednakże też jest stosowana:
un paio di pantaloni salmone – para łososiowych spodni
Uwaga! Taki kolor nigdy się nie odmienia! To dokładnie tak samo jak viola czy rosa, które przecież na tej samej zasadzie są stosowane jako nazwy kolorów.
Poniżej kilka kolorów, które są stosowane w języku włoskim jako kolory (oczywiście oprócz swojej podstawowej funkcji rzeczownika):
Albicocca – morela
Amaranto – amarantus
Anguria – arbuz
Bordeaux – bordo
Ciliegia – czereśnia
Cioccolato – czekolada
Corallo – koral
Crema – krem
Fucsia – fuksja
Indaco – indygo
Lampone – malina
Lavanda – lawenda
Limone – cytryna
Lilla – lilak (zwyczajowo nazywany bzem)
Lime – limonka
Pera – brzoskwinia
Pesca – brzoskwinia
Pistacchio – pistacja
Prugna – śliwka
Rame – miedź
Rubino – rubin
Salmone – łosoś
Tutaj znajdziesz pełną listę kolorów: Lista dei colori
Kolory na dobre rozgościły się w języku. Nie zawsze jednak wskazują na barwę. W niektórych przypadkach stosujemy je w zupełnie innych kontekstach. Jakich? Oto kilka przykładów.
Azzurri, czyli niebiescy, to reprezentacja Włoch w piłce nożnej. Takiego koloru są również ich stroje.
No dobra. My jesteśmy biało-czerwoni, bo takie są nasze narodowe barwy. A dlaczego Włosi są niebiescy skoro ich flaga nie zawiera tego koloru?
A no dlatego, że to symboliczny kolor królewskiej rodziny Savoia (dynastia sabaudzka). Mowa o czasach jeszcze przed zjednoczeniem Włoch (1861), a dokładnie o roku 1366 gdy to Amedeo VI di Savoia zdecydował się do czerwono-białego symbolu dynastii dodać niebieską wstęgę. Kolor niebieski stał się niezbędnym elementem oficjalnych strojów, a następnie pojawił się na pierwszych trójkolorowych flagach, a w końcu również na fladze Zjednoczonego Królestwa Włoch.
Z biegiem czasu niebieski zniknął z flagi, wraz z symbolem dynastii sabaudzkiej, ale mimo tego został wybrany jako kolor koszulek drużyny piłkarskiej w meczu rozegranym w 1911 roku przeciwko Węgrom.
Od tego momentu, pomimo długiej drogi z monarchii do republiki, jest stosowany jako kolor reprezentacji Włoch.
Na pewno nie raz słyszeliście zdanie typu „Mi piacciono i libri gialli”, czyli dosłownie „Lubię żółte książki”.
Otóż, kolor żółty w przypadku literatury (a także filmu) oznacza kryminał. A zatem zdanie „Mi piacciono i libri gialli” oznacza „Lubię kryminały”.
Aby zrozumieć tę dziwną koincydencję, należy cofnąć się do 1929 roku. Wtedy to wydawnictwo Arnoldo Mondadori opublikowało serię książek kryminalnych mających żółte okładki, a całość nazwano I libri gialli, czyli właśnie żółte książki.
Obecnie ta nazwa jest stosowana w odniesieniu do każdego utworu kryminalnego, nieistotny jest już kolor okładki.
Mamy jeszcze jeden kolor w literaturze – różowy. I romanzi rosa, czyli różowe powieści, to najprościej mówiąc romansidła. To książki skierowane przede wszystkim do żeńskiej publiczności i w większości również pisane przez kobiety.
Kolor różowy jest tutaj jak najbardziej zrozumiały. Nie ma przecież bardziej kobiecego koloru niż różowy.
Pozostając wciąż w dziale „do czytania” nie sposób nie wspomnieć o cronaca nera, czyli czarnej kronice.
Cronaca nera to nieodłączny element włoskiego dziennikarstwa i oznacza jedną z najważniejszych rubryk obecną we wszystkich dziennikach – wiadomości kryminalne, przestępstwa, kradzieże, włamania. Według niektórych źródeł to najbardziej istotny element lokalnych gazet (sic!).
Zastosowanie czarnego koloru nie wymaga dalszych wyjaśnień.
Oczywiście w języku włoskim funkcjonuje wiele idiomów, które korzystają z kolorów.
Kolory od zawsze nieodłącznie związane są z emocjami, ale odnajdujemy je również w innych kontekstach, na przykład mówiąc o pieniądzach, a nawet o uprawie roślin!
Oto kilka włoskich idiomów, które warto zapamiętać.
Gdy ktoś czerwieni się ze wstydu lub z innych powodów, możemy powiedzieć, że „diventa rosso come un peperone”, czyli staje się czerwony jak papryka.
Hipokrates twierdził, że złość ściśle związana jest z obecnością we krwi żółci, płynu o zielonkawym kolorze. Do dzisiaj jego teorie znajdują odzwierciedlenie w języku. Można również powiedzieć essere verde dall’invidia – zzielenieć z zazdrości.
Znów Hipokrates i znów teoria „humorów”. W tym przypadku mamy do czynienia z obecnością we krwi czarnej żółci, która jest przyczyną smutku.
Dosłownie „być białym ze strachu”. Gdy się boimy, nasz organizm próbuje przygotować się do ucieczki i dlatego sprawia, że krew przepływa nam do dolnych części ciała, sprawiając tym samym, że nasza twarz staje się blada.
To wyrażenie sięga średniowiecza, gdy rycerze przed swoją nominacją mieli spędzać całą noc czuwając i modląc się, mając na sobie białe szaty.
Essere al verde oznacza być spłukanym, nie mieć pieniędzy. Tutaj znów musimy nawiązać do średniowiecza – wtedy zwyczajowo wyścielano ówczesne sejfy, czy też skrzynie na pieniądze, zieloną tkaniną. Gdy precjoza wyczerpały się, widać było jedynie zieleń wnętrza sejfu.
To wyrażenie jest już bardziej współczesne i odnosi się do naszych kont w banku, w przypadku których każda kwota poniżej zera lub jakiekolwiek zadłużenie wskazywane jest zwykle kolorem czerwonym.
Avere il pollice verde dosłownie znaczy „mieć zielony kciuk”. Włosi mają zielony kciuk, a my rękę do kwiatów.
Znacie jeszcze jakieś inne wyrażenia związane z kolorami? A może macie jakieś wątpliwości lub pytania? Dajcie znać 🙂
Joanna Kołodziej
kontakt@szkolawloskiego.pl
Szkoła włoskiego – strona poswięcona nauce języka włoskiego. Indywidualne i grupowe kursy języka włoskiego online. Blog dla osób uczących się języka włoskiego.
