blog
Mało kto wie, ale do kształtu dzisiejszej interpunkcji w znacznym stopniu przyczynili się właśnie Włosi (więcej tutaj). Co prawda interpunkcja jest w dużej mierze uniwersalna i w podobny sposób porządkuje tekst w różnych językach; warto, jednak, zapoznać się z jej zasadami w danym języku, ponieważ zastosowanie znaków interpunkcyjnych może się różnić. A jakie reguły nakłada na nas interpunkcja w języku włoskim?
Czy stawiamy przecinek przed włoskim „że”, „ale” i „który”?
W jakich sytuacjach stosujemy w języku włoskim dwukropek zamiast myślnika?
Czy to prawda, że włoski cudzysłów różni się od cudzysłowu stosowanego w Polsce?
Odpowiedź na te oraz inne pytania znajdziecie w dzisiejszym wpisie 🙂
Gdy mówimy, z łatwością możemy przekazać nasze emocje, nastrój i stosunek do naszych słów. Trudniej jest to zrobić, gdy piszemy. W tym drugim przypadku z pomocą przychodzi nam interpunkcja.
Czym jest interpunkcja? Interpunkcja (po włosku punteggiatura lub interpunzione) to zbiór znaków mających na celu uporządkowanie tekstu, a także odzwierciedlenie w tekście pisanym intonacji, rytmu i tempa mowy.
Interpunkcja pomaga zorganizować tekst. Nadaje lub odbiera mu dynamikę. Pozwala również na wyodrębnienie lub podkreślenie pewnych wyrazów lub fragmentów wypowiedzi. Ogólnie rzecz biorąc, ma duży wpływ na poprawne zrozumienie tekstu.
Należy przestrzegać zasad interpunkcji, gdyż to właśnie ona sprawia, że tekst jest jasny i zrozumiały dla wszystkich. Brak interpunkcji może prowadzić do wielu nieporozumień.
Vado a mangiare nonna. – Idę jeść babcię.
Vado a mangiare, nonna. – Idę jeść, babciu.
Interpunkcja pełni różne funkcje, między innymi:
– rozdziela elementy tekstu: Mentre io cerco le chiavi, tu tienimi le borse.
– pozwala utworzyć hierarchię elementów tekstu, określić ich funkcje oraz zaznaczyć logikę wypowiedzi: Non potendone fare a meno, ci proverò.
– przekazuje emocje i informuje nas o właściwej intonacji: Guarda che bello! / Basta!
– wprowadza mowę niezależną: «Guglielmo,» stava dicendo «erano sul punto di uccidermi, sai, ho dovuto fuggire nottetempo». «Chi ti voleva morto, Giovanni?» (U. Eco, Il nome della rosa)
– wprowadza wtrącenia, dodatkowe komentarze autora i informacje: Le cose stanno così (o almeno ci pare di aver capito).
Należy pamiętać o tym, że interpunkcja jest sprawą wysoce subiektywną. W znacznej mierze zależy od tego, co chcemy przekazać i jaką dynamikę chcemy nadać wypowiedzi.
Pisarze, dziennikarze i inne osoby korzystające z języka w kreatywny sposób mogą sobie pozwolić na większą dowolność w doborze znaków interpunkcyjnych. Interpunkcja może być środkiem stylistycznym, elementem wykorzystywanym do stworzenia nastroju, opowiedzenia historii.
My, jednak, jesteśmy skazani na zbiór zasad, dzięki którym nasze teksty będą czytelne, jasne, skuteczne i zrozumiałe.
W języku włoskim funkcjonują następujące znaki interpunkcyjne:
Poniżej znajdują się zasady użycia poszczególnych znaków interpunkcyjnych.
To nie będzie wcale odkrywcze, ale trzeba to powiedzieć: kropka stawiana jest na końcu zdania. Pozwala na zmianę tematu lub wprowadzenie nowych informacji na już znany temat. Kropka oznacza długą pauzę w wypowiedzi i informuje o tym, że to, co zostało powiedziane ma skończony sens. Po niej następuje nowe zdanie, które należy rozpocząć dużą literą.
– na końcu zdania:
Oggi vado al cinema.
– w skrótach od pełnych słów, gdy odcinamy ostatnią część słowa:
| dottore = dott. | professore = prof. | avvocato = avv. |
| ingegnere = ing. | signore = sig. |
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
W przypadku żeńskich wersji tych skrótów, kropka będzie się znajdować w środku (czyli w miejscu wyciętej części słowa):
dottoressa = dott.ssa
professoressa = prof.ssa
signora = sig.ra
– w wielu zwyczajowych skrótach stosowanych w tekstach:
| opera citata = op.cit. | eccetera = ecc. | pagina = p. |
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Po skrótach zakończonych kropką nie używamy dużej litery (chyba, że skrót jest równocześnie ostatnim słowem zdania, to wtedy oczywiście tak). Nie używamy już wtedy drugiej kropki:
DOBRZE: L’imperatore Caligola venne ucciso da una congiura nel 41 d. C.
ŹLE: L’imperatore Caligola venne ucciso da una congiura nel 41 d. C..
Przed skrótem ecc., można, ale nie trzeba używać przecinka:
DOBRZE: I giovani praticano molti sport: il calcio, il nuoto, ecc.
DOBRZE: I giovani praticano molti sport: il calcio, il nuoto ecc.
– pomiędzy literami niektórych akronimów pochodzących od pierwszych liter poszczególnych słów:
Società per Azioni = S.p.A.
Società a responsabilità limitata = S.r.l.
Corte d’Appello = C.d.A.
– w didaskaliach, podpisach
– w przypadku miar fizycznych (m = metro, l = litro, kg = chilogrammo) i symboli chemicznych (H = idrògeno, Mn = manganése)
– w tytułach książek, artykułów
Podobnie jak w języku polskim, nadużywanie kropek może mieć również cele stylistyczne:
Mangiai tutte le frittelle. Ma non avevo fame. Perché avevo cenato poco prima. Forse ero soltanto nervoso.
zamiast:
Mangiai tutte le frittelle, ma non avevo fame perché avevo cenato poco prima; forse ero soltanto nervoso.
Przecinek to krótka pauza w wypowiedzi, pozwalająca wziąć oddech i pokreślić niektóre części wypowiedzi. To prawdopodobnie najtrudniejszy w zastosowaniu znak interpunkcyjny. Do czego służy przecinek – każdy wie. Ale nie zawsze wiadomo czy go stawiać czy lepiej z niego zrezygnować.
Poniżej kilka reguł.
– jeśli powtarzamy lub wyliczamy:
Marco, Paola e Chiara suonano il violino.
Marco suona, compra e vende i violini.
Marco suona il violino, il violoncello e il pianoforte.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Tylko ostatni element serii wprowadzany jest za pomocą spójnika „e” zamiast przecinka:
Marco suona il violino, il violoncello e il pianoforte.
Przecinek przed spójnikami jest stosowany wtedy, gdy spójnik jest powtarzany przed każdym elementem:
E corre, e si precipita, e vola.
O Roma, o morte.
– z wołaczem, czyli wtedy, gdy zwracamy się do kogoś bezpośrednio:
Silvia, ti ricordi ancora?
Giacomo, non mi ricordo!
Ragazzi, di che cosa parlate?
Mamma, aiutami!
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Brak przecinka w takiej sytuacji może całkowicie zmienić sens zdania:
Che dice, Luigi? (Luigi, co on mówi? – zwracamy się do Luigiego)
Che dice Luigi? (Co mówi Luigi? – pytamy kogoś o to, co mówi Luigi, bo na przykład go nie słyszymy).
– za wykrzyknieniem lub wyrażeniem mającym zwrócić czyjąś uwagę:
Oh, potessi scrivere così bene!
Dai, non è importante.
Senti, che fai stasera?
– przy wtrąceniach i dopowiedzeniach, czyli wtedy, gdy dodajemy jakieś nowe informacje do zdania:
Antonio, che è stato mio amico all’università, si è sposato oggi!
Ho visto Miranda, che è venuta alla cena lunedì, e stava bene.
Roma, capitale d’Italia, è città antichissima.
– po „sì”, „no” i „bene” jeśli pełnią funkcję samodzielnego zdania:
Vieni? Sì, vengo!
Dormi? No, sono sveglio.
Bene, allora ci vediamo domani.
– w listach, gdy zapisujemy miejscowość i datę:
Roma, 31 agosto 2018
– do oddzielania zdań współrzędnie złożonych, gdy zostały wprowadzone bez żadnych spójników:
Disse molte parole, espose le sue idee, criticò i nostri progetti, se ne andò.
Fabio si alzò, aprì la finestra, si stropicciò gli occhi, guardò fuori con stupore: i tetti erano ricoperti di neve.
Studiavo poco, non seguivo le lezioni, stavo sempre a spasso, insomma ero davvero svogliato.
– ogólnie rzecz biorąc, do rozdzielania różnych zdań składowych tworzących zdanie złożone:
Ho visto, mentre partivo, che arrivava tua madre, ma non le ho detto niente, perché era tardi.
– można, ale nie trzeba go stosować do rozdzielania zdań współrzędnie złożonych przeciwstawnych (ale, lecz, jednak…), wprowadzonych przez spójniki ma, tuttavia, però, anzi:
È arrivata la primavera astronomica, ma sembra ancora di stare in pieno inverno.
Pensavo di aver messo in valigia tutto il necessario per le vacanze ma alla fine mi sono accorto di aver dimenticato il costume da bagno.
Sappiamo benissimo che è un furfantaccio, tuttavia è impossibile non volergli bene.
Non so usare bene il computer tuttavia tenterò di scrivere quella lettera.
Da parecchio tempo flirti con mia sorella, però penso che per te sia un passatempo.
Potevamo vincere facilmente però con il nostro comportamento siamo riusciti solo a pareggiare.
Non ho paura delle serpi, anzi le fotografo volentieri.
Non sarà facile uscire dalla crisi anzi sarà addirittura impossibile!
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Spójnik MA, czyli sprawa wcale nie taka oczywista
Jak widać, w języku włoskim panuje dość duża dowolność jeśli chodzi o stosowanie przecinków przed spójnikami.
Jednym z najczęściej stosowanych spójników jest „ma”, czyli „ale”.
Przed ma zwykle nie stosujemy przecinka, gdy łączy dwa słowa, wyrażenia lub krótkie zdania:
È una casa bella ma costosa.
Stiamo parlando di una realtà avvincente e sfidante ma anche complessa e articolata.
Przecinek zwykle jest stosowany, gdy łączymy dwa dłuższe zdania:
Tutti quanti avrebbero preferito andare a Madrid, ma io non ero d’accordo.
Nie zawsze, jednak, wyznacznikiem jest długość zdania. Przecinek stawiamy, gdy chcemy podkreślić zdanie niewprowadzone przez “ma”:
Amavo leggere, ma non leggo più.
Przecinek jest również stosowany, gdy w drugim zdaniu występuje zmiana podmiotu:
Giulio è senza dubbio un buon scrittore, ma ciò che scrive raramente lascia il segno.
Kluczowym słowem jest “zwykle”. Nie są to sztywne reguły i dużo zależy od tego, co chcemy powiedzieć. Wszystko zależy od logicznej struktury zdania i efektu, który chcemy uzyskać.
Z pewnością można spotkać bardzo długie zdania, w których nie został użyty przecinek; albo wręcz przeciwnie, krótkie wyrażenia, w których autor zdecydował się go postawić.
Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku innych spójników.
Jak widać, w języku włoskim możemy sobie pozwolić na dużą większą dowolność. Trudno jest znaleźć jakieś konkretne (i wiarygodne) reguły. Trzeba czytać, czytać i jeszcze raz czytać. I zaufać swojej intuicji.
– może być zastosowany do rozdzielania zdania nadrzędnego od zdania podrzędnego wprowadzonego przez anche se, per quanto, poiché, benché, giacché, sebbene, quando, mentre:
Non è successo nulla, anche se la situazione ci sembrava così grave e irrisolvibile.
Mia moglie è molto brava in cucina anche se non ha molta esperienza.
Chi vive sempre con aspettative molto elevate rimarrà sempre deluso nella vita poiché ognuno ha i propri limiti.
Verso la fine della partita cominciammo a palpitare dall’emozione, poiché la nazionale non aveva ancora segnato.
Il bambino che c’è in me, mi fa venir voglia di andare a giocare a pallone, sebbene io abbia 80 anni.
Mio marito mangia una rotella di liquirizia dopo l’altra sebbene io gli abbia consigliato di non esagerare.
È inutile custodire i propri sogni nei cassetti polverosi mentre la vita ci passa davanti.
Mio padre è iperteso, mentre mia madre ha la pressione bassa.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kiedy stosować przecinek?
To trudne pytanie, na które niestety do tej pory nie udało mi się znaleźć odpowiedzi.
Jedno jest pewne.
Przecinek będzie dobrym rozwiązaniem, gdy zdanie podrzędne (czyli to wprowadzone spójnikiem) znajduje się przed zdaniem nadrzędnym:
NADRZĘDNE + PODRZĘDNE: Mi sono sentita sola e abbandonata quando mi hai lasciata sola.
PODRZĘDNE + NADRZĘDNE: Quando mi hai lasciata sola, mi sono sentita sola e abbandonata.
NADRZĘDNE + PODRZĘDNE: Era molto agile benché non fosse più molto giovane.
PODRZĘDNE + NADRZĘDNE: Benché non fosse più molto giovane, era molto agile.
– może być stosowany po spójnikach infatti, in effetti, di fatto:
Non è facile dare un corretta educazione ai figli, infatti oggi si vedono molti cattivi esempi.
– jeśli w kolejnych zdaniach występuje ten sam czasownik lub inna część mowy – wtedy nie musimy jej powtarzać, wystarczy w tym miejscu wstawić przecinek:
Le fortezze furono smantellate; le città, distrutte; le campagne, devastate.
Sei di questi libri sono miei, tre di Laura, due di Carlo.
– wszędzie tam, gdzie jego brak mógłby sprawić, że tekst nie zostanie poprawnie zrozumiany:
Ho consigliato a Paolo di studiare, come dicevi tu. = Poradziłem Paolo się uczyć, tak jak mówiłeś, żebym mu poradził.
Ho consigliato a Paolo di studiare come dicevi tu. = Poradziłem Paolo uczyć się tak, jak mówiłeś, żeby się uczył.
– pomiędzy podmiotem i orzeczeniem
ŹLE: Marco, suonava il violino.
DOBRZE: Marco suonava il violino.
– pomiędzy podmiotem i dopełnieniem
ŹLE: Marco suonava, il violino.
DOBRZE: Marco suonava il violino.
– pomiędzy rzeczownikiem i przymiotnikiem
ŹLE: Il film, italiano ha avuto grande successo.
DOBRZE: Il film italiano ha avuto un grande successo.
– z reguły nie wstawiamy przecinka przed CHE, czyli przed naszym „ŻE” i „KTÓRY”:
La ragazza che sta parlando al telefono è mia cugina.
Vedo una ragazza che suona la chitarra.
Io spero che tu abbia capito.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Istnieje kilka sytuacji, w których przecinek przed CHE jest konieczny. Dzieje się tak:
– gdy CHE nie odnosi się do słowa, które go bezpośrednio poprzedza, lecz sięga swoim zasięgiem nieco dalej:
Il treno di Francesco, che arriva a mezzogiorno. (to pociąg przyjeżdża w południe, a nie Francesco)
Il treno che arriva a mezzogiorno da Roma. (tutaj przecinek nie jest potrzebny, bo CHE odnosi się do treno, czyli słowa, które go bezpośrednio poprzedza)
– w przypadku wtrącenia:
Era chiaro, lo sapevano tutti, che aspettavano me. (potrzebujemy przecinków, ponieważ mamy do czynienia z wtrąceniem)
Era chiaro che aspettavano me. (nie potrzebujemy przecinka, bo nie ma wtrącenia)
– gdy została zmodyfikowana naturalna kolejność zdania (podobnie jak w przypadku innych spójników):
ZWYKŁA KOLEJNOŚĆ: Lo seppi molto tardi che tu avevi dato le dimissioni.
ZMIENIONA KOLEJNOŚĆ: Che tu avevi dato le dimissioni, io lo seppi molto tardi.
Warto zwrócić uwagę na to, że użycie przecinka może zmienić znaczenie całego zdania (!):
Gli amici che ti amano ti aiutano.
(tylko przyjaciele, którzy kochają, pomagają)
Gli amici, che ti amano, ti aiutano.
(wszyscy przyjaciele pomagają, bo kochają)
lub
Gli uomini che credevano in lui lo seguirono.
(poszli za nim tylko ci, którzy w niego wierzyli)
Gli uomini, che credevano in lui, lo seguirono.
(poszli za nim wszyscy, bo w niego wierzyli)
– w przypadku zdań podrzędnych pytających (czyli pytań, które zawierają się w zdaniu):
I filosofi discutono la questione se il mondo sia stato creato o no.
Nessuno sapeva dove si fosse cacciato.
– przed spójnikami sia… sia i né… né
La casa è confortevole sia d’inverno sia d’estate;
Non sa né leggere né scrivere.
– przed spójnikami e, o, ovvero, oppure:
Verrò domani o dopodomani o lunedì.
Chyba że chcemy uzyskać specjalny efekt, z częstymi pauzami w wypowiedzi:
„Qui a Milano, o nel suo scellerato palazzo, o in capo al mondo, o a casa del diavolo, lo troverò” (Manzoni).
Średnik to znak interpunkcyjny stworzony przez Włocha Aldo Manuzio. Wskazuje na pośrednią przerwę – nie tak długą jak kropka, ale i nie tak krótką jak przecinek. Często stosowany jest do oddzielania zdań współrzędnie złożonych. Bywa zastępowany kropką lub przecinkiem.
Choć średnik stosowany jest rzadko w porównaniu do przecinka czy kropki, to tak naprawdę pełni w zdaniu bardzo konkretną funkcję i może sprawić, że tekst stanie się bardziej zrozumiały i skuteczny.
– gdy mamy do czynienia z drobnym przeskokiem logicznym, na przykład przy zmianie podmiotu:
Giovanni mangiò una pizza che non gli piacque; Francesco ne ordinò una ai quattro formaggi.
– gdy do tego samego tematu próbujemy podejść na kilka sposobów, przedstawiamy różne warianty tego samego:
Mi sono chiesto tante volte chi fosse; ho anche pensato che si trattasse di una persona dalla doppia vita.
– gdy chcemy uniknąć nadmiaru przecinków w zdaniu:
La mia casa è molto bella, piena di comodità e con una vista stupenda; inoltre, l’ho anche pagata poco, se si considerano i prezzi di mercato.
– gdy w tekście mnożymy myśli, opisy, gdy przedstawiamy kolejne czynności, które są ze sobą wzajemnie powiązane:
„Prendeva, per esempio, il bicchiere, beveva un sorso e poi lo rimetteva a posto con un colpo forte sulla tavola; cercava la saliera, ne toglieva un pizzico di sale e poi giù, deponendola, un altro colpo; afferrava il pane, lo spezzava e quindi lo riposava con un terzo colpo”(Moravia).
– warto stosować średnik, gdy mamy do czynienia z bardzo długą wypowiedzią i potrzebny jest znak, który mógłby ją logicznie podzielić, a przecinek jest niewystarczający. W tekście poniżej występują zarówno średniki jak i przecinki; to średnik sprawia, że czytając cały fragment rozumiemy strukturę zdań; przecinek oddziela mniejsze fragmenty, ale już w obrębie części wydzielonych przez średnik:
„Chiese quindi licenza; e, abbracciato di nuovo il padron di casa, e tutti quelli che, trovandosi più vicini a lui, poterono impadronirsene un momento; si liberò da essi a fatica; ebbe a combatter nell’anticamera, per isbrigarsi da’ servitori, e anche da’ bravi, che gli baciavano il lembo dell’abito, il cordone, il cappuccio; e si trovò sulla strada, portato come in trionfo, e accompagnato da una folla di popolo, fino a una porta della città; donde uscì, cominciando il suo pedestre viaggio verso il luogo del suo noviziato” (Manzoni).
– średnik może być stosowany w przypadku zdań przeciwstawnych, wprowadzonych między innymi przez spójniki ma, anzi, tuttavia:
Ti avrei avvertito in tempo; tuttavia, me lo hanno impedito.
Quando vidi che tutti mi fissavano, mi colse l’imbarazzo; comunque, non mi persi di coraggio e risposi.
– można stosować średnik przed inoltre, quindi i a meno che i podobnymi wyrażeniami:
Le cose non gli andavano bene dal punto di vista economico; inoltre, litigava spesso con sua moglie.
Zadaniem dwukropka w języku włoskim jest wprowadzenie wyjaśnienia, zilustrowanie lub udowodnienie tego, co zostało powiedziane wcześniej. My w takiej sytuacji zwykle stosujemy myślnik, warto więc jest zapamiętać tę regułę.
Dwukropek „zagęszcza” tekst i sprawia, że ten jest bardziej zwarty i zrozumiały. Nie zaleca się, jednak, jego nadużywania, gdyż skutkiem może być zbyt skomplikowana wypowiedź.
– w mowie niezależnej:
Antonio mi ha detto: “Basta! Tra noi è finita”.
Gli ho risposto: “Io ti amo ancora”.
Lui mi ha allora sussurrato: “Andiamo a mangiare dal cinese?”
– w listach i wyliczeniach:
Devo comprare: pasta, pane, uova, latte, zucchero e farina.
Gli invitati sono: Armando, Francesca, Giosuè, Piero e Monica.
Nella credenza erano ben disposti vari oggetti di cucina: tegami, padelle, scodelle, posate, cucchiaini ecc.
– kiedy wprowadzamy wyjaśnienie, argumentację lub opis czegoś, co zostało wprowadzone wcześniej:
Avevo bisogno di vederti: senza di te mi manca l’aria.
Ti scrivo una lettera: è l’unico modo di dirti quel che penso.
Ho cominciato una dieta: nell’ultimo mese sono ingrassato 6 chili!
– kiedy wprowadzamy przykład lub cytat:
Dante così conclude la cantica dell’Inferno nella Divina Commedia: „e quindi uscimmo a riveder le stelle”.
– dwukropek może też zastępować niektóre spójniki w zdaniach złożonych:
Ha mancato al suo dovere: sarà reso responsabile. (dwukropek zamiast perciò).
Non risposi alla sua domanda: era stupida. (dwukropek zamiast perché lub poiché).
– pomiędzy podmiotem i orzeczeniem lub orzeczeniem i dopełnieniem:
ŹLE: I giovani oggi praticano: il calcio, il nuoto, il basket e anche sport equestri.
DOBRZE: I giovani oggi praticano il calcio, il nuoto, il basket e anche sport equestri.
lub
DOBRZE: I giovani praticano molti sport: il calcio, il nuoto, il basket e anche sport equestri.
– z czasownikami wprowadzającymi mowę zależną, takimi jak dire, raccontare, chiedere, domandare...
ŹLE: Gli ho detto: che mi portasse qui i suoi quaderni.
DOBRZE: Gli ho detto che mi portasse qui i suoi quaderni.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
W wielu przypadkach tłumacząc z języka włoskiego zdania zawierające dwukropek, w języku polskim zastosujemy myślnik.
Ti scrivo una lettera: è l’unico modo di dirti quel che penso.
Napiszę ci list – to jedyny sposób, abym mógł powiedzieć ci to, o czym myślę.
Tutaj nie ma zaskoczenia – znak pytający umieszczany jest na końcu pytania. W wymowie musi mu towarzyszyć odpowiednia intonacja.
Hai fame? – Jesteś głodny?
Chi te l’ha detto? – Kto ci to powiedział?
Uwaga: Pytajnik występuje tylko w pytaniach bezpośrednich.
DOBRZE: Che ore sono? – Która jest godzina?
DOBRZE: Dimmi che ore sono. – Powiedz mi która jest godzina.
ŹLE: Dimmi che ore sono?
Jeśli znak pytający zamyka wypowiedź, kolejne zdanie powinno się zacząć dużą literą. Jeśli, natomiast, pytań w obrębie jednej wypowiedzi jest więcej, każde z nich można rozpocząć małą literą, pod warunkiem, że temat pozostanie taki sam.
Come stai? Che bello vederti!
Come stai? bene? male? sei stanco?
W przypadku wtrąceń zawierających pytania, stosuje się znak pytający gdy pytanie znajduje się w nawiasach; jeśli wtrącenie zawiera się w przecinkach, nie wstawiamy znaku pytającego.
DOBRZE: Il capo non sapeva (e chi avrebbe dovuto dirglielo?) che alcuni avevano tradito.
DOBRZE: Un giorno, chi può dirlo, forse potremo incontrarci ancora.
ŹLE: Un giorno, chi può dirlo?, forse potremo incontrarci ancora.
Wykrzyknik w języku włoskim stosowany jest tak samo jak w języku polskim – ma wyrażać emocje, oznaczać podniesienie głosu, ekscytację, zmianę tonu.
Ti ho visto con Marina!
Che bello!
Podobnie jak w przypadku pytajnika, po wykrzykniku zwykle następuje kolejne zdanie, rozpoczynające się od dużej litery. Jednak, jeśli wykrzyknień w obrębie jednego zdania jest więcej, możemy zastosować małą literę.
Ma guarda un po’! chi l’avrebbe creduto? chi l’avrebbe immaginato?
– do wyrażenia emocji, zdziwienia, zachwytu, radości, ale również pragnienia, tęsknoty, bólu:
È stata proprio una bella sorpresa!
Oh, figlia mia, come ti trovo bene!
Magari potessi venirci anch’io!
Quale gioia poter rivedere quel mio vecchio compagno di scuola!
– aby wyrazić rozkaz:
Sbrigati che è tardi!
Non dire niente a Paolo!
– aby wyrazić reprymendę, dezaprobatę:
Guarda ciò che hai fatto!
Vergognati per la tua ingratitudine!
– wykrzyknik może pojawić się w nawiasach okrągłych (!) lub kwadratowych [!] po wyrazie lub zdaniu. Służy wtedy do wyrażenia ironicznego komentarza lub do zwrócenia uwagi na błąd lub dany fragment zdania:
Ha assicurato che manterrà tutte (!) le promesse.
Il cartellino di una famosa marmellata riportava la scritta: 'Confettura extra di ciliegge ( ! ) greche’.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kiedy mamy do czynienia z wykrzyknikiem, jako częścią mowy wyrażającą stany emocjonalne (dla przypomnienia: są to wszystkie słowa typu ach!, och!, oj!, cholera! fuj! psst!), zawsze stosujemy znak wykrzyknienia „!”.
Gdy po takim wykrzyknieniu następuje całe zdanie wykrzyknikowe, można użyć wykrzyknika tylko raz lub powtórzyć go w obu miejscach.
DOBRZE: Oh, che pena mi hai fatto!
DOBRZE: Oh! che pena mi hai fatto!
Można oczywiście połączyć pytajnik i wykrzyknik, co szczególnie popularne jest w komiksach, reklamie i innych tego typu tekstach.
Ma sei matto?!
Wielokropek składający z trzech kropek ma jedną zasadniczą funkcję – ma wprowadzić niedopowiedzenie, coś, czego czytelnik powinien się domyślić i czego autor nie chce w bezpośredni sposób przekazać. Ma również wskazać na brakujący fragment tekstu, zawieszenie wypowiedzi. Wielokropek wprowadza długą przerwę w wypowiedzi, dłuższą niż kropka.
Marco, se tu mi amassi io…
Tu…?
Io… no, non lo posso dire!
– oznaczenia przerwy w wypowiedzi:
„Se posso… Se non le dispiace…” (L. Pirandello)
– zawieszenia wypowiedzi spowodowanego wahaniem, niepewnością, zmieszaniem, wzburzeniem, radością:
Non so… ma dubito che tu possa riuscire…
Non saprei risponderti… con tutto quello che ho nella…
E questo, secondo te, sarebbe un… capolavoro.
Che gioia rivederti dopo…
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Po wielokropku stosujemy dużą literę tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z zakończeniem zdania. Jeśli kontynuujemy, wystarczająca jest mała litera.
DOBRZE: Non saprei risponderti… con tutto quello che ho nella…
ŹLE: Non saprei risponderti… Con tutto quello che ho nella…
– wprowadzenia niedomówienia:
Non vorrei che…
Non dico questo, ma…
Ti sei comportato malissimo, davvero… Ma non voglio usare parole grosse che… Lascio a te di giudicarti.
– wprowadzenia pauzy po zdaniu pytającym lub wykrzyknieniu:
Cosa pretendete con codesta vostra parola? Di farmi…?
Cosa ho fatto io?… Nessuno più mi crede!…
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
w takim przypadku wielokropek może występować przed lub za pytajnikiem lub wykrzyknikiem, w zależności od efektu jaki chcemy uzyskać:
Przed – Di farmi…? – mamy wrażenie, że zostało pominięte jakieś słowo.
Po – Cosa ho fatto io?… – po pytaniu następuje pauza w wypowiedzi.
– gdy przytaczamy tylko część cytatu:
„…mi ritrovai per una selva oscura…” (Dante)
– na końcu wyliczenia, aby wskazać, że mogłoby mieć ciąg dalszy:
Vedemmo cavalli, asini, buoi…
Primo, secondo, terzo…
1, 2, 3, 4, 5, 6…
W języku włoskim stosowane są dwa typy cudzysłowu: cudzysłów niski (virgolette basse) «…» i wysoki (virgolette alte) „…”.
Nie ma większej różnicy czy cytując użyjemy jednych czy drugich. Można zatem spotkać się z zapisem:
Luigi disse: «Vado a casa»
lub
Luigi disse: „Vado a casa”
– aby wprowadzić mowę niezależną, przytoczyć czyjąś wypowiedź:
Mi ha detto: “Tra noi è finita!”
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Przy wprowadzaniu mowy niezależnej lub cytowaniu wypowiedzi innych osób, zdanie w cudzysłowie zaczynamy dużą literą:
Mi rispose: «Non dubiti della mia lealtà.»
– aby wprowadzić cytat:
Scrive il De Saussure: „la materia della linguistica è costituita anzitutto dalla totalità delle manifestazioni del linguaggio umano”.
– aby wprowadzić tytuł:
Il nuovo libro di Susanna Tamaro si chiama “Cuore di ciccia”.
– w sytuacjach, gdy chcemy utrzymać pewien dystans w stosunku do naszych słów, zawrzeć podtekst, ironię czy metaforę:
Il trafugatore della «Gioconda» si dichiarava «pittore».
Non ce l’avrebbe mai fatta a ottenere quel posto senza una „spintarella”.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Jeśli przed słowem, które ma się znaleźć w cudzysłowie znajduje się apostrof, lepiej jest zastosować niski cudzysłów:
ŹLE: Carlo era l'”enfant prodige” della squadra.
DOBRZE: Carlo era l’«enfant prodige» della squadra.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Niekiedy można użyć uproszczonej wersji cudzysłowu, złożonego z dwóch apostrofów (‘…’), szczególnie wtedy, gdy musimy zastosować cudzysłów we fragmencie już znajdującym się w cudzysłowie:
E disse: „io cerco il 'cuore’ della questione.”
lub jeśli wprowadzamy znaczenie słowa lub jego tłumaczenie:
« onichìa » vuol dire 'malattia delle unghie’
W gamie znaków interpunkcyjnych znajdują się również dwie poziome kreski – myślnik i dywiz. Różnią się długością i nie należy ich ze sobą mylić, bo obie pełnią różne funkcje.
Dłuższa z nich to myślnik (lineetta).
– w dialogach, do wskazywania poszczególnych kwestii:
– Mi accompagni a casa?
– Sì, ma affrettati.
– Vengo subito.
– do wprowadzania wtrąceń, komentarzy – tutaj konieczne są dwa myślniki – jeden otwierający wtrącenie i drugi zamykający. Myślnik może więc stanowić alternatywę dla przecinka lub nawiasów.
Ho agito – come vedi – in buona fede.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
W języku polskim często stosujemy myślnik, żeby wprowadzić wyjaśnienie tego, co zostało powiedziane. Po włosku w tym celu zastosujemy dwukropek.
Dywiz to taki krótszy myślnik.
– łączenia słów:
la finale Italia-Germania
dizionario italiano-francese
l’incontro Pertini-Mitterrand
– łączenia grup słów, liczb lub znaków (w tym przypadku należy przed i za dywizem postawić spację):
la regione Trentino – Alto Adige
la ferrovia Lecce – Gagliano – Leuca
– przy dzieleniu na sylaby:
com-mo-ven-te
na-po-le-ta-no
– gdy dzielimy słowo i przenosimy jego część do następnej linii.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Nie należy stosować dywizu w przypadku wyrazów złożonych:
ŹLE: cassa-forte, gatta-morta, pesce-spada
DOBRZE: cassaforte, gattamorta, pescespada
Nie należy stosować dywizu po „ex” lub „extra”:
ŹLE: extra-moenia, ex-ministro, ex-giocatore, ex-moglie
DOBRZE: extra moenia, ex ministro, ex giocatore, ex moglie
Nawiasy okrągłe stosowane są w przypadku wtrąceń, czyli zdań, które zawierają się w innych zdaniach i które dostarczają dodatkowych informacji, niekoniecznie niezbędnych do zrozumienia tekstu.
Ieri sera (Giorgio non c’era) ho visto un film interessante sui dinosauri!
– aby zawrzeć w wypowiedzi dodatkowe informacje, które nie są niezbędne do zrozumienia całości:
„Sentendo da Agnese (Lucia stava zitta con la testa e gli occhi bassi), ch’era scappato dal suo paese, ne provò e ne mostrò meraviglia e dispiacere” (A. Manzoni).
– aby wskazać nazwisko autora utworu lub zdania:
Più che il dolor potè il digiuno (Dante).
– aby zawrzeć wyjaśnienie lub doprecyzowanie:
„Quando il dottore mi lasciò, mio padre (mia madre era morta da molti anni) con tanto di sigaro in bocca restò ancora per qualche tempo a farmi compagnia” (I. Svevo).
– aby wskazać adnotację lub przygotować listę; w tym przypadku wystarczy nawias zamykający:
Vedi note 1) e 3)
a) cappello; b) camicia; c) cravatta
Nawiasy kwadratowe służą do wskazania wtrącenia we wtrąceniu (zewnętrzne wtrącenie znajduje się w nawiasach okrągłych, a wewnętrzne w kwadratowych).
Często stosowane są również w połączeniu z wielokropkiem, jeśli w cytacie został pominięty jakiś fragment tekstu.
– aby zawrzeć w wypowiedzi słowo lub zdanie, które nie stanowi części tekstu, ale pomaga w jego zrozumieniu:
Egli [Catone] affermava che bisognava distruggere Cartagine.
Quel grande [Petrarca] alla cui fama è angusto il mondo, per cui Laura ebbe in terra onor celesti (V. Alfieri).
– aby wskazać, również graficznie, poprawną wymowę lub pochodzenie słowa:
mollécca [dal veneto moleca, nome del granchio comune]
nichelino [derivato di nichel, nome con cui era comunemente chiamata la moneta di nichel del Regno d’Italia, del valore di 20 centesimi (detta anche, perciò, ventino), e per estensione moneta spicciola, di poco valore]
– aby zawrzeć w tekście doprecyzowanie lub wyjaśnienie ze strony autora lub edytora tekstu:
Il re [Carlo I d’Inghilterra] viene decapitato [30-1-1649] al termine di un breve processo condotto dall’alta corte di giustizia insediata dal Parlamento.
– gdy pomijamy część cytowanego tekstu; brakująca część oznaczana jest wielokropkiem w nawiasach kwadratowych:
Camminai a lungo […], finalmente arrivai a casa.
W przypadku ukośnika nie ma znaczących różnic pomiędzy językiem włoskim i polskim.
– aby wyrazić alternatywność dwóch słów. Nie używamy wtedy dodatkowych spacji.
Cercasi uomo/donna per lavoro stagionale.
Avrei bisogno di un appartamento centrale e/o economico.
– aby oddzielić wersy wiersza, gdy nie przenosimy każdego z nich do kolejnej linii:
„Ei fu. Siccome immobile / dato il mortal sospiro / stette la spoglia immemore / orba di tanto spiro / …” (Manzoni).
– aby wskazać na skrócenie słowa/wyrażenia:
alla V / preg. = alla Vostra pregiata
alt. s/m = altezza sul mare
– w datach
16/01/2019
Źródła teorii i przykładów:
https://grammatica-italiana.dossier.net/punteggiatura.htm
http://www.treccani.it/enciclopedia/punteggiatura_(La-grammatica-italiana)
Joanna Kołodziej
kontakt@szkolawloskiego.pl
Szkoła włoskiego – strona poswięcona nauce języka włoskiego. Indywidualne i grupowe kursy języka włoskiego online. Blog dla osób uczących się języka włoskiego.
